Ortoreksja polega na obsesyjnym przywiązywaniu wagi do tego, co się zjada. Na przykład w anoreksji myślenie skupione jest wokół tego ILE się zjada, w ortoreksji podstawowym problemem jest JAKIE produkty są spożywane. Osoba cierpiąca na to zaburzenie, zwykle zaczyna od wyeliminowania ze swej diety fast foodów, słodyczy i innych produktów uznawanych za niezdrowe. Kolejne kroki to rezygnowanie z następnych produktów ze względu na ich wyimaginowaną lub rzeczywistą szkodliwość. Smak potraw traci na znaczeniu, liczy się tylko ich jakość. W zaawansowanym stadium choroby w diecie pozostaje zaledwie kilka dozwolonych produktów, kupowanych w ściśle określonych miejscach (sklepy ekologiczne i oferujące zdrową żywność) lub samodzielnie hodowanych np. w przydomowym ogródku.


Chory poświęca wiele czasu na zdobywanie wiedzy odnośnie żywności, o tym które produkty są zdrowe, przyrządzanie posiłków zajmuje znaczną część dnia, wszystkie rozmowy i problemy zaczynają obracać się wokół zdrowego odżywiania. Zmianie ulega nie tylko to, co zjada, ale także w jaki sposób są spożywane posiłki – ortorektyk każdy kęs przeżuwa powoli, wiele razy, i aby uniknąć konfrontacji z najbliższymi – zaczyna jadać w samotności. Osoba dotknięta ortoreksją unika spotkań towarzyskich związanych z jedzeniem.


Z upływem czasu i wraz z eliminowaniem kolejnych produktów cała dieta staje się niezbalansowana, zaczyna brakować elementów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ortorektycy stosują dietę nie z potrzeby odchudzania (w ortoreksji nie ma obsesji na punkcie własnej sylwetki), ale dlatego, że wierzą, iż zdrowe jedzenie zapewni im długie życie, wieczną młodość i rozwiąże wszystkie problemy zdrowotne. Z tego powodu gdy pojawią się pierwsze fizyczne następstwa ortoreksji, dieta ulega dalszemu zaostrzeniu – koło się zamyka.


Z psychologicznego punktu widzenia ortoreksja jest bardzo podobna do anoreksji. Zapadają na nią ludzie skupieni na sobie, dążący do perfekcji, a ograniczenia w spożywaniu określonych produktów dają im poczucie kontroli nad własnym zdrowiem i ciałem. Całkowite skoncentrowanie uwagi na jedzeniu powoduje pogorszenie relacji z rodziną i znajomymi. Każde odstępstwo od diety wywołuje ogromne poczucie winy, a to z kolei wywołuje kolejne obostrzenia diety.


W przeciwieństwie do anoreksji i bulimii, na które chorują głównie młode kobiety, na ortoreksję może zachorować każdy. Ortoreksja wymaga leczenia psychiatrycznego, tak samo jak inne zaburzenia odżywiania. Jest to problem narastający w psychice chorego przez dłuższy okres czasu i nieleczony może prowadzić do osłabienia organizmu, znacznego spadku wagi, zaburzenia metabolizmu (głównie notuje się powikłania układu sercowo-naczyniowego).