Jaką baśń najlepiej pamiętasz z dzieciństwa? Którą czytałeś kiedyś bez końca, znałeś na pamięć? Z którym z baśniowych bohaterów identyfikowałeś się jako dziecko, a może nadal się identyfikujesz? Takie pytania zdaniem wielu terapeutów mogą być bardzo istotne, bo nasze ulubione, najważniejsze baśnie często wskazują na to, które konflikty szczególnie trudno było nam w dzieciństwie rozwiązać, z jakimi lękami się tym sposobem mierzyliśmy.


Z czym konfrontuje nas więc Dziewczynka z zapałkami?

Jej historia jest poruszająca dla wielu dzieci. Wiele dzieci w jakimś stopniu identyfikuje się z tą samotną, opuszczoną przez wszystkich dziewczynką, mimo że mają zupełnie normalne, szczęśliwe dzieciństwo i kochających rodziców. Bo w normalnych rodzinach prawie każde dziecko od czasu do czasu czuje się samotne i opuszczone. Naturalnym etapem rozwoju dziecka jest moment, w którym rodzice zaczynają stawiać mu jakieś granice, wymagania. Dziecko przestaje czuć, że jest najważniejsze na świecie, a mama służy tylko do zaspokajania jego potrzeb. Bywa upominane, karcone i często przeżywa to jak odrzucenie, krzywdę. Dopóki nie nauczy się radzić sobie z tą nową dla niego sytuacją, zidentyfikowanie się z Dziewczynką z zapałkami może być skutecznym sposobem na poradzenie sobie z trudnymi emocjami; symbolicznym wyrażeniem tego, czego dziecko nie potrafi jeszcze samo nazwać.
Jeśli więc przez jakiś czas fascynowała nas w dzieciństwie ta historia, ale z czasem ustąpiła miejsca jakiejś innej baśni, to prawdopodobnie zmagaliśmy się wtedy właśnie z poczuciem odrzucenia przez rodziców, którzy zaczęli wyznaczać nam jakieś granice.


A co z tymi, dla których Dziewczynka z zapałkami pozostała tą najważniejszą, wyjątkową baśnią? Tu sprawa się komplikuje.

Historia Dziewczynki z zapałkami zaczyna się dramatycznie - małe dziecko, pozbawione opieki, tuła się głodne, bose i zmarznięte, skazane na taką poniewierkę przez własnego ojca. Straszne. Ale przecież w baśniach taki motyw wcale nie jest rzadki. Jaś i Małgosia też zostają wygnani do lasu na pewną śmierć; Śnieżka ma umrzeć za to, że jest ładniejsza od swojej macochy, a to, że zostaje sama w lesie, jest dla niej wybawieniem. Więc co różni Dziewczynkę z zapałkami od innych baśni, rozpoczynających się wygnaniem dziecka z domu?

Postawa głównej bohaterki. Opuszczenie domu jest dla baśniowych bohaterów początkiem jakiejś próby, w czasie której wykazują się swoją mądrością, wytrwałością, sprytem, odwagą itp. Wędrówka zwykle symbolizuje w bajkach dojrzewanie głównego bohatera, a szczęśliwe zakończenie, które bohater zawdzięcza sobie, jest ich ważną częścią.
A jakimi przydatnymi w życiu cechami wykazuje się Dziewczynka z zapałkami? Właściwie... żadnymi. Ona nie podejmuje wyzwania, nie próbuje sobie w żaden sposób poradzić ze swoją trudną sytuacją. Jest zupełnie bierna. Zamiast zrobić cokolwiek, co mogłoby ją uratować, poszukać jakiegoś schronienia, zapukać do kogoś (jest przecież Wigilia, czas cudów i większej przychylności dla ubogich) - ona ucieka w świat fantazji. Poddaje się i tym samym wybiera śmierć. Paląc zapałki, które miała sprzedać, żeby móc wrócić do domu, pali za sobą mosty, nie pozostawia sobie drogi powrotu.

Bujna wyobraźnia, która mogła być dla Dziewczynki zasobem, źródłem siły, ostatecznie okazała się jej zgubą. Gdy mieszkając na zimnym, smutnym poddaszu wyobrażała sobie piękny pokój z suto zastawionym stołem - te fantazje pozwalały jej przetrwać. Takie kompensowanie sobie jakiegoś braku marzeniami jest typowe dla dzieci, które zwykle nie mają żadnych realnych możliwości, aby zmienić swoją sytuację. Marzenia mogą łagodzić ból spowodowany poczuciem niedocenienia, braku uwagi, bezpieczeństwa itp. Mechanizm sam w sobie nie jest niepokojący; problemy zaczynają się, gdy staje się głównym albo nawet jedynym sposobem radzenia sobie z trudnościami, nawet wtedy, gdy przestajemy już być małymi dziećmi i moglibyśmy aktywnie rozwiązać swój problem. Marzenia stają się wtedy ucieczką od rzeczywistości, od problemów, od swoich emocji. Życie iluzjami zaburza ocenę rzeczywistości, możliwość adekwatnego reagowania. Człowiek odcina się od wszystkiego tak bardzo, że w pewnym sensie umiera za życia. Niektórzy tak właśnie interpretują śmierć Dziewczynki z zapałkami - dała się pochłonąć swoim fantazjom do tego stopnia, że straciła kontakt z rzeczywistością, ze sobą - dla świata stała się jakby martwa.


Dla kogo więc baśnią życia staje się Dziewczynka z zapałkami?

Przede wszystkim - dla tych, którzy doświadczyli w dzieciństwie i doświadczają nadal w dorosłym życiu poczucia ogromnego braku. Ten brak jest tak silny, tak podstawowy, że baśnie, które niosły za sobą jakąś nadzieję na szczęśliwe zakończenie, nawet dla małego dziecka były zbyt mało wiarygodne, żeby mogły przebić się do jego świadomości. Tylko ta skrajnie samotna, opuszczona przez wszystkich Dziewczynka mogła wyrazić ten brak, który hamował dziecko w jego naturalnym, spontanicznym rozwoju i odkrywaniu swoich kompetencji. W dorosłym życiu ta głęboko zakorzeniona pustka często powoduje, że człowiek nie umie cieszyć się tym, co ma, docenić tego, co osiągnął. Z jednej strony - ciągle czegoś mu do szczęścia brakuje, a z drugiej - żyje w stałym lęku, że to wszystko utraci, bo przecież nie wierzy w szczęśliwe zakończenia.

Osoby, które identyfikują się z Dziewczynką z zapałkami, często też podążają drogą autodestrukcji. Ich bierność, brak wiary w siebie, w możliwość jakichkolwiek zmian - prowadzi w końcu do samounicestwienia. Przykładem mogą tu być osoby tkwiące w toksycznych związkach. Pasywne poddanie się losowi i brak ruchu w stronę wyjścia z takiej relacji w rzeczywistości jest ruchem w kierunku swojej psychicznej śmierci, biernym niszczeniem siebie.