Efekt (lub Syndrom) Wertera jest to zjawisko polegające na występowaniu naśladownictwa po podaniu w środkach masowego przekazu informacji o czyimś samobójstwie lub próbie samobójczej. Nazwa pochodzi od książki Cierpienia młodego Wertera, której główny bohater odbiera sobie życie. Pod koniec XVIII wieku, gdy książka po raz pierwszy została opublikowana, wystąpiła fala samobójstw młodych ludzi wzorujących się na książkowym Werterze. Problem był na tyle duży, że w wielu krajach zakazano dystrybucji Cierpień.

Obecnie próbuje się rozszerzyć znaczenie pojęcia efekt Wertera na inne sytuacje, które występują falami i zdają się być inspirowane relacjami w mediach - np. strzelaniny w szkołach.

Jak to działa?
Mechanizm efektu Wertera jest bardzo prosty i wynika ze społecznego dowodu słuszności - podejmowania decyzji na podstawie tego co zrobili inni. W sytuacji gdy ktoś wzoruje się na zachowaniu innych ludzi w sposób bezmyślny i bezrefleksyjny mówi się o owczym pędzie. Zrobienie czegoś trudnego staje się łatwiejsze, jeżeli ktoś inny zrobi to przed nami.

Badania pokazują, że:

• na efekt Wertera najbardziej narażone są osoby, które mogą się identyfikować z postacią samobójcy przedstawionym w przekazie, który efekt Wertera wywołał - zbieżność wieku, płci, sytuacji ekonomicznej i społecznej, wykształcenia, okoliczności itd.;


• im więcej uwagi media poświęcają danemu wydarzeniu, tym większa liczba osób naśladujących;


• większa ilość naśladowców pojawia się, gdy komunikat zawierał szczegółowe opisy lub obrazy przedstawiające scenę samobójstwa;


• osoby szczególnie narażone na uleganie efektowi Wertera to osoby młode, cierpiące na przewlekłe choroby psychiczne, ale również somatyczne;


• efekt Wertera nie ogranicza się tylko do wiadomości medialnych - podobne zjawisko odnotowano np. w szkołach, w których ktoś z uczniów targnął się na własne życie (czyli w tym przypadku wystarczył ustny przekaz);


• do tej pory nie przeprowadzono badań nad efektem Wertera w internecie (w szczególności na forach internetowych), jednak nie trudno dojść do wniosku, że nie ma żadnego powodu, aby w sieci było inaczej.

Czy da się zapobiegać efektowi Wertera?
Tak. Na podstawie badań WHO stworzyła listę zaleceń dla dziennikarzy odnośnie przedstawiania w mediach informacji o samobójstwie. Zalecenia te obejmują między innymi:

• opieranie się tylko na potwierdzonych źródłach informacji (czyli żadnych plotek i domysłów, unikanie sformułowań "podobno", "nie do końca wiadomo, ale możemy sobie wyobrazić");


• unikanie generalizowania i przenoszenia konkretnych przypadków na statystyki (czyli unikanie sformułowań typu "epidemia samobójstw");


• nie przedstawianie samobójstwa jako czegoś zrozumiałego i oczywistego;


• unikanie szczegółowych opisów sposobów odebrania sobie życia;


• unikanie przedstawiania samobójstwa jako efektu pojedynczego zdarzenia, ponieważ przyczyny samobójstwa są złożone i bardzo rzadko jest możliwe wyjaśnienie konkretnej sytuacji w krótkim i prostym komunikacie;


• informacji o czyimś samobójstwie powinna towarzyszyć informacja jak to zdarzenie wpłynęło na najbliższych tej osoby;


• niedopuszczalne jest gloryfikowanie śmierci samobójczej i czynienie z osób, które odebrały sobie życie, męczenników za słuszną sprawę;


• przy opisach nieudanych prób samobójczych czynnikiem zmniejszającym efekt Wertera jest podkreślenie konsekwencji tej próby (przede wszystkim medycznych, ale nie tylko);


• informacje o samobójstwie powinny być poprzedzone ostrzeżeniem;


• informacjom o samobójstwie powinny towarzyszyć informacje, gdzie można zwrócić się o wsparcie i pomoc w sytuacji, gdy ktoś zmaga się z myślami samobójczymi.

Reasumując - jeżeli ktoś decyduje się mówić/pisać publicznie o samobójstwie, powinien robić to w sposób odpowiedni. Powyższe zalecenia dotyczą mediów, ale nie jest trudne odniesienie ich do realiów forum internetowego. I najważniejsza konkluzja - jeżeli już ktoś chce dyskutować o samobójstwie, to niech to będzie w sposób maksymalnie bezpieczny. Jeżeli ktoś tego nie potrafi, niech po prostu przemilczy.