Masochistyczny styl charakteru rozwija się w wyniku interakcji między trzema zmiennymi:
- Rozwojowe wyłanianie się potrzeb specyficznych dla istoty ludzkiej
- Środowiskowa zdolność dostrojenia się i reagowania na potrzeby
- Naturalna ewolucja uczuciowych, behawioralnych i poznawczych zdolności do samookreślenia się
Deficyty w tej sferze przypadają na okres od ok. 1-go roku życia. Wtedy mały człowiek ma możliwość poruszania się w pozycji wyprostowanej i stosowania prostych struktur językowych. Pełne przystosowanie masochistyczne następuje po ukończeniu drugiego roku życia. Główną przyczyną jest uporczywe i konsekwentne nakłanianie dziecięcej woli do uległości. Rodzice stosują skrajną siłę, triki, oszustwa, manipulację, zawstydzanie i poniżanie. Objawami wczesnodziecięcymi może być trudność z wczesnym pójściem do łóżka czy zaśnięciem, nadmierna skłonność do porządku czy czystości, a także inne lęki i niepokoje. Dziecko zachowuje, często nieświadomie, wspomnienie złamania jego woli i pamięta, że mimo to przetrwało. Pozostaje też niegasnące zaangażowanie w przeciwstawienie się porażce i podtrzymywanie własnej woli, nawet jeśli dokonuje się to w ukryciu, sekretnie i przy znacznym cierpieniu.
Ciężko identyfikować się z taką osobą. Jednak wystarczy przypomnieć sobie taki moment w życiu, kiedy zostaliśmy nieuczciwie pokonani i nie mieliśmy możliwości odwetu: "nie będę się złościł, wezmę odwet". Jedynym sposobem pokonania drugiej osoby jest nauczenie się, jak znajdować radość we własnej porażce, zaprezentowanie tego światu i odrzucenie wszelkich prób zmiany takiego stanu. Autosabotaż (wywoływany nieświadomie) staje się najbardziej skrytym aktem agresji.
W przypadkach ciężkich opiekunowie działali sadystycznie, upokarzali i dominowali dziecko w najwyższym stopniu. Takie osoby doświadczają trudności z radzeniem sobie z praktycznie wszystkimi problemami egzystencjalnymi. W przypadkach lżejszych, opiekunowie są w stanie zapewnić odpowiednie warunki w wielu sferach z wyjątkiem dziecięcej opozycji. Karzą oni każdą próbę przeciwstawienia się dziecka. Rodzice są mało spontaniczni, kreatywni, oryginalni. Wiodą życie zgodnie ze społecznymi rolami i zobowiązaniami.
Istnieją cztery podstawowe modele relacji z obiektem:
1. "lęk, wina i strach" - następuje projekcja zinternalizowanego obiektu na otoczenie. Często osoba tak dobiera sobie otoczenie, żeby konsekwentnie ograniczało i wykorzystywało ją w ten sposób.
2. "roszczeniowość uzależnienie" - Osoba ma dobre, oryginalne i wrodzone oczekiwania wobec dobrego obiektu. Trudno jest jej zrezygnować z czegoś, do czego (jak czuje) ma wrodzone prawo. Jedzenie, alkohol, narkotyki, praca - przynoszą ukojenie, jakiego uzależniona osoba nie może znaleźć w naturalnych, interpersonalnych źródłach.
3. opór bunt - Dziecko walczy z ograniczeniami, ingerencją, poniżaniem i wykorzystaniem go z pozycji siły. Opór i bunt mogą przyjmować formę zarówno otwartą, jak i pasywną, skrytą (niszczenie samego siebie)
4. złe traktowanie - osoba traktuje innych tak, jak w przeszłości traktowano ją samą.
Istotą subiektywnego doświadczenia masochistycznego jest beznadziejne poczucie uwikłania się w sytuację maksymalnych wysiłków, które ostatecznie i tak prowadzą do porażki. Ta sytuacja rodzi brak nadziei, pesymizm, głęboki brak zaufania i wiary w przyszłość. Najczęściej jedynym sposobem postępowania jest znoszenie cierpienia i dzielenie się nim.
Masochistę cechuje wyraźny brak przyjemnych doświadczeń. Cechami charakteru masochistycznego są:
1. Złośliwa nienawiść i żale
2. Skłonność do pojednania
3. Kierowany poczuciem winy
4. Niewielka świadomość własnych zasobów
5. Doświadczenie przyjemności wywołuje lęk, więc osoba masochistyczna "wybiega do przodu" i oczekuje kary
6. Nadzieja (często nieświadoma) na otrzymanie nagrody czy wyrównanie rachunków w bliżej nieokreślonej przyszłości
7. Wyzwolenie osiągnięte dzięki cierpieniu może rodzić poczucie winy, co powoduje, że otoczenie karze osobę. Osoba utwierdza się w swoim braku zaufania do świata, a szczególnie do tego, kto byłby na tyle głupi i naiwny, żeby oferować jej pomoc
Nie same zachowania a dynamika ich struktury motywacyjnej świadczą o stylu charakteru. Jeśli chodzi o charakter masochistyczny, dominują zachowania samoniszczące. Nawet jeśli są maskowane i ewidentnie pasywne, to mają wywołać rozdrażnienie, irytację a nawet przemoc ze strony innych. Tym, co odróżnia masochistę od innych osób jest perwersyjna satysfakcja, jakiej doznaje z powodu narzucenia sobie kary.