Wyuczona bezradność polega na tym, że dana osoba nie widzi nawet oczywistych możliwości poprawienia czy zmiany swojej sytuacji, odczuwa bezsilność i biernie poddaje się wydarzeniom. Pojęcie to rozpropagował Seligman, korzystając ze swoich doświadczeń w eksperymentach na psach. Jedno z tych doświadczeń polegało na tym, że w pierwszej fazie psy były rażone prądem elektrycznym, bez możliwości uniknięcia tego. W fazie drugiej oprócz rażenia prądem dawano zwierzętom możliwość ucieczki i uniknięcia cierpienia. Okazało się, że w fazie pierwszej psy wynosiły przekonanie, że nie mogą zrobić nic, aby nie doznać bólu i nawet gdy droga ucieczki przed bólem była otwarta, nie korzystały z niej biernie cierpiąc. Nawet gdy psy zmuszano do przejścia do bezpiecznej strefy, to w kolejnych próbach zwierzęta nie były w stanie powtórzyć tego kroku samodzielnie. Psy, u których zaobserwowano efekt wyuczonej bezradności stawały się apatyczne, przygnębione i szybko umierały.

Podobne zjawisko obserwuje się także u ludzi (zarówno dorosłych jak i dzieci począwszy od wieku niemowlęcego).

Przykłady:
1. dzieci otrzymywały zabawkę, w pierwszej grupie zabawka była uruchamiana zdalnie, gdy dzieci wykonywały określony ruch głową, w grupie drugiej zabawkę uruchamiano losowo. Dzieci z pierwszej grupy szybko uczyły się sterowania zabawką. Dzieci z grupy drugiej po pewnym czasie nie były w stanie zrobić tego samego.
2. stwierdzono, że przy rozwiązywaniu testów matematycznych, lepsze wyniki uzyskiwane są wtedy, gdy zadania są ułożone w kolejności od najłatwiejszych do najtrudniejszych. W przypadku, gdy zadania są ułożone losowo, lub od najtrudniejszych do najłatwiejszych, wtedy przeciętne wyniki takiego testu są słabsze.

Największa różnica wyuczonej bezradności u ludzi i u zwierząt polega na tym, że u ludzi efekt ten występuje także w skali społecznej - czyli wyuczonej bezradności można nabrać nie tylko pod wpływem własnych doświadczeń, ale także obserwując innych. Jako przykład można tutaj wymienić wyuczoną bezradność dziecka, którego ojciec regularnie znęcał się nad matką, czy też wyuczoną bezradność u osób niepracujących w rejonach o bardzo wysokim bezrobociu.

Mechanizm
Wystawienie człowieka na sytuację, której nie może kontrolować i wpływać na wynik końcowy, powoduje utrwalenie przekonania o własnej bezradności. Efekt ten jest tym silniejszy, im bardziej negatywne są konsekwencje danej sytuacji oraz im częściej dana sytuacja sie powtarza. W ten sposób w danej osobie jest utrwalane przekonanie, że nie ma ona wpływu na to, co się z nią dzieje i po pewnym czasie porzuca wszelkie próby wyzwolenia się z niekorzystnej sytuacji. Poczucie braku kontroli jest przenoszone także na inne aspekty życia. Na dłuższą metę prowadzi to do tego, że człowiek staje się bierny i bezwolnie poddaje okolicznościom. Opisuje się to jako wytworzenie deficytów bezradności:
- deficyty poznawcze - przekonanie, że nie się wpływu na swoją sytuację i całe życie - "nic mi się nie uda"
- deficyty motywacyjne - bierne poddawanie się biegowi wydarzeń - "nie ma sensu nawet zaczynać"
- deficyty emocjonalne - doświadczanie apatii, przygnębienia, lęku, zmęczenia - "nie mam siły na nic"

Czynniki predysponujące:
- przemoc (fizyczna i psychiczna) w rodzinie,
- molestowanie,
- trauma,
- problemy szkolne,
- problemy zdrowotne,
- patologiczna zazdrość partnera,
- bieda (konieczność korzystania z pomocy społecznej, bezdomność, bezrobocie),
i inne.

W badaniach nad tym zjawiskiem stwierdzono, że część ludzi (rzędu 20-30%) jest na nie niepodatna i nawet w najtrudniejszych warunkach bezradności nie wykształca.

Konsekwencje
Wyuczona bezradność niesie ze sobą nie tylko apatię, poczucie bezsilności i braku kontroli. Dalsze następstwa to także niskie poczucie własnej wartości, depresja, stany lękowe, izolowanie się od ludzi, brak umiejętności społecznych, trudności w nawiązywaniu kontaktów i relacji z innymi ludźmi.

Psychoterapia
Uważa się, że bardzo ważne dla pozytywnego efektu terapii jest ustalenie źródła bezradności. A głównym celem terapii jest przywrócenie danej osobie kontroli nad swoim życiem, pozbycie się zniekształceń poznawczych, zbudowanie poczucia własnej wartości oraz zmiana myślenia z negatywnego na pozytywne. Dotyczy to nie tylko postrzegania własnej osoby, ale również otoczenia.
Przykłady kierunków zmian w myśleniu:
- "jestem beznadziejny" na "jedna porażka nie czyni mnie beznadziejnym"
- "nigdy się tego nie nauczę" na "nauczenie się tego będzie wymagać więcej wysiłku"
- "nie warto nic zmieniać" na "warto zaryzykować, bo bez ryzyka nie ma szans na poprawę"