Dobry lek zawsze gorzki
Konfucjusz

Podstawową zasadą działania leków antydepresyjnych jest zwiększenie dostępności neuroprzekaźnika w synapsach, które należą do ośrodków odpowiedzialnych za regulację nastroju. Może się to odbywać na kilka sposobów.

Inhibitory wychwytu zwrotnego

Wszystkie synapsy, niezależnie od typu neuroprzekaźnika, który wykorzystują, są wyposażone w mechanizm “recyclingu” - wychwytu zwrotnego. Neuron presynaptyczny (czyli ten, który podaje sygnał dalej) wyłapuje cząsteczki neuroprzekaźnika z synapsy, aby zapobiegać ciągłej stymulacji receptorów neuronu odbierającego sygnał.


Inhibitory wychwytu zwrotnego to leki, które blokują “recycling” neuroprzekaźników. Blokowanie wychwytu zwrotnego może się odbywać na kilka sposobów - np. poprzez blokowanie receptorów uruchamiających “recycling”, blokowanie enzymów rozkładających neuroprzekaźnik lub blokowanie transporterów neuroprzekaźnika. W synapsach pozbawionych wychwytu zwrotnego, zwiększona jest liczba cząsteczek neuroprzekaźnika, a także czas stymulacji.


To z kolei prowadzi do zmiany czułości receptorów postsynaptycznych (czyli tych, po stronie neuronu odbierającego sygnał). Jest to efekt neuroplastyczności, która pozwala m.in. na przystosowywanie się mózgu do zmienionych warunków. Stąd właśnie wynika opóźnione działanie leków antydepresyjnych. Receptory są białkami o dość skomplikowanej budowie. Przedsięwzięcie, którego celem jest “przebudowa” receptorów wymaga znacznych nakładów środków, uruchomienia RNA oraz przeprowadzenia syntezy potrzebnych części białkowych budowanych receptorów. Dla porównania - do wytworzenia jednej cząsteczki neuroprzekaźnika serotoniny potrzebny jest jeden aminokwas (tryptofan), do zbudowania receptora serotoniny potrzebnych jest co najmniej kilkaset różnych aminokwasów.


Główne typy leków antydepresyjnych:
1. Nieselektywne inihibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (trójpierścieniowe leki pierwszej generacji) - oddziałujące również na neuroprzekaźniki nie biorące udziału w kontroli nastroju.
2. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI - ang. Selective serotonin reuptake inhibitors).
3. Inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (SNRI - ang. Serotonin–norepinephrine reuptake inhibitors).
4. Odwracalne inhibitory monoaminooksydazy (IMAO) - monoaminooksydaza jest enzymem rozkładającym określone związki chemiczne (monoaminy, do których należą także serotonina, dopamina i noradrenalina).
5. Leki oddziałujące bezpośrednio na receptory (działają na zasadzie zwiększania “czułości” receptorów neuronu odbierającego sygnał - potrzeba mniejszej ilości neuroprzekaźnika, aby przesłać sygnał dalej).

Dlaczego w ramach poszczególnych grup leków istnieją różne leki, o różnych efektach i różnych działaniach ubocznych?
Żeby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba przede wszystkim zdać sobie sprawę z tego, że selektywność poszczególnych leków bywa różna i nigdy nie jest idealna. Działanie każdego leku można sobie wyobrazić jako wypadkową głównego efektu (poprawa nastroju), oraz efektów dodatkowych. Efekty dodatkowe wynikają z tego, że dany lek wpływa na neuroprzekaźnictwo nie tylko swoje głównego celu (np. serotoniny), ale także innych związków - noradrenaliny, dopaminy oraz neuroprzekaźników odpowiedzialnych za inne funkcje. Część efektów dodatkowych wpływa korzystnie na stan danej osoby - np. poprawa napędu, poprawa snu, zmniejszenie lęku, część jest odpowiedzialna za niekorzystne skutki uboczne - np. obniżenie popędu seksualnego, tycie, trudności w utrzymaniu koncentracji.

Dlaczego dany lek nie zawsze działa?
Brak równowagi układów odpowiedzialnych za kontrole nastroju, może dotyczyć różnych neuroprzekaźników. Aby lek zadziałał, trzeba “trafić” we właściwy problem. Nie istnieje uniwersalny lek, który naprawiałby wszystkie zaburzenia neuroprzekaźnictwa związanego z kontrolą nastroju. Statystycznie potrzebne są trzy różne leki, aby poprawić nastrój w depresji.
Leki antydepresyjne działają skuteczniej w cięższych przypadkach depresji. Podanie antydepresantów w przypadku chorób/zaburzeń dających objawy podobne do depresji, ale o innym mechanizmie, nie będzie tak skuteczne jak przy “prawdziwej” depresji. Jest to efekt nadmiernego poszerzenia pojęcia “depresja”.

Czy można uzależnić się od antydepresantów?
W przypadku antydepresantów nie ma możliwości wykształcenia uzależnienia chemicznego, ponieważ antydepresanty nie pobudzają układu nagrody tak jak np. kokaina.

Czy przy przyjmowaniu antydepresantów jest ważna dieta?
Niektórzy naukowcy uważają, że antydepresyjne działanie leków można wzmocnić dzięki odpowiedniej diecie. Natomiast ważne jest to, że ponieważ antydepresanty powodują przebudowę receptorów, a proces ten wymaga “budulca” - przede wszystkim odpowiednich aminokwasów, więc dieta niepełna lub źle zbilansowana może skutecznie zablokować długotrwałe efekty leczenia antydepresantami. Jest to szczególnie ważne w przypadku depresji w przebiegu anoreksji, a także przypadków depresji, w których jednym z objawów jest utrata apetytu.

Czy antydepresanty zmieniają osobowość?
Antydepresanty wpływają na samopoczucie, nie na osobowość. Gdyby udało się stworzyć leki modyfikujące osobowość, to otworzyłaby się droga do prostego leczenia zaburzeń osobowości i nagrody Nobla.

Czy psychoterapia działa na neuroprzekaźnictwo?
Wg badań naukowych niektóre elementy terapii behawioralno-poznawczej chemicznie wywołują efekty podobne do działania leków antydepresyjnych zwiększając ilość neuroprzekaźników w odpowiednich ośrodkach mózgowych.

Czy psychoterapia może zastąpić leki antydepresyjne i odwrotnie?
Terapia może zastąpić leki w lekkich przypadkach depresji. W przypadkach ciężkich, zwłaszcza tych z objawami psychotycznymi, terapia może pełnić tylko rolę wsparcia.



Autorami artykułu są Perfidia i Makro