Przyjemność może być wytworem produkcji taśmowej, szczęście nigdy.
John Steinbeck


Układ nagrody w neuropsychologii oznacza zbiór miejsc w mózgu, które odpowiadają za kontrolę zachowań człowieka poprzez pozytywną motywację w postaci przyjemnych doznań. Jeżeli wykonanie jakiejś czynności wywołuje poczucie zadowolenia, to układ nagrody jest odpowiedzialny za to, że zwiększy się prawdopodobieństwo wykonania tej czynności w przyszłości. Najprostszym przykładem działania układu nagrody są przyjemne doznania wynikające z zaspokajania podstawowych potrzeb biologicznych - prokreacja (seks) czy jedzenie. Inne przyjemne doznania wiążą się z zaspokajaniem potrzeb towarzyskich czy ambicji zawodowych. Satysfakcja, radość, uczucie lekkości czy "ciepełka" to wszystko są nagrody generowane w nas przez układ nagrody, aby chciało nam się robić różne rzeczy.

Oprócz nagrody w postaci przyjemnych doznań, układ nagrody jest odpowiedzialny za generowanie poczucia braku/pragnienia (popularnie określanego jako "chcica") oraz uczenie się kojarzenia określonych bodźców z możliwą nagrodą w bliskiej przyszłości (np. ślinienie się na widok czegoś smacznego, co lubimy jeść).

W wielkim uproszczeniu działa to w ten sposób:
1. robimy sobie dobrze - czujemy się dobrze,
2. jest nam źle - odczuwamy tęsknotę lub brak czegoś, co spodziewamy się, że dostarczy nam przyjemności,
3. rejestrujemy możliwość zrobienia sobie dobrze - stan przyjemnego oczekiwania na wielki finał.

Neuroprzekaźnik, który jest wykorzystywany przez układ nagrody, to dopamina, zwana czasem "hormonem szczęścia";. Na poniższym obrazku są schematycznie zaznaczone ścieżki dopaminowe tworzące układ nagrody.

VTA (ang. Ventral Tegmental Area) - pole brzuszne nakrywki

Co wspólnego ma układ nagrody z uzależnieniami?
Bardzo dużo - uzależnienie w tym kontekście, to nic innego jak powtarzanie czegoś, co robi nam dobrze. Stymulowanie układu nagrody może odbywać się na dwa sposoby:
- bezpośrednio - dostarczając do mózgu substancje wpływające na mózg (tak działają np. substancje psychoaktywne);
- pośrednio - za pomocą bodźców, które wywołują określoną reakcję ze strony mózgu (głaskanie kotka, seks, rock'n'roll itd.).
Pierwsze odpowiada za uzależnienia chemiczne, drugie za behawioralne.

Jak działają substancje psychoaktywne?
Jeżeli przypomnicie sobie pierwszy artykuł z tej serii, który opowiadał o tym jak działają synapsy, to zdacie sobie sprawę, że istnieje wiele możliwości manipulowania neuroprzekaźnictwem, które zapewni aktywację układu nagrody:
- zwiększenie stężenia neuroprzekaźnika (dopaminy) w synapsie (przez manipulację procesem produkcji neuroprzekaźnika);
- zablokowanie "recyclingu"; neuroprzekaźnika, przez co wydłuża się czas stymulacji kolejnych neuronów (tak np. działa kokaina) - blokowanie transporterów, blokowanie receptorów uruchamiających "recycling".

Dlaczego nie robimy sobie dobrze cały czas?
Odpowiedź na to pytanie można uprościć do dwóch rzeczy:
1. układ nagrody jest tylko jednym z ośrodków odpowiedzialnych za nasze zachowanie i samopoczucie, istnieją inne ośrodki, które biorą udział w kontroli tego co robimy;
2. mózg adaptuje się - np. robiąc sobie dobrze sto razy pod rząd, nasze zadowolenie spada i musi minąć pewien czas zanim ta sama czynność będzie równie przyjemna, jak za pierwszym razem. Adaptacja mózgu w przypadku uzależnień przejawia się w postaci rosnącej tolerancji na dany środek. Chemicznie tolerancja polega na zmniejszeniu produkcji neuroprzekaźnika (np. dopaminy) i/lub zwiększeniu liczby receptorów neuroprzekaźnika po stronie neuronów przekazujących sygnał dalej (potrzebna jest większa ilość neuroprzekaźnika, aby pobudzić kolejny neuron do działania).

===

W kolejnym odcinku głównym bohaterem będą neuroprzekaźniki biorące udział w kontroli nastroju.

Będę wdzięczna za informacje zwrotne i ewentualne pytania - czy to, co napisałam jest jasne, czy macie jakieś dodatkowe pytania i wątpliwości, o czym chcielibyście jeszcze przeczytać.